Ticker

6/recent/ticker-posts

विलोंम शब्द किसे कहते हैं vilom shabd in hindi

 vilom shabd in hindi


vilom shabd for
vilom shabd in hindi

इस पोस्ट में आपकों कॉम्पिटिशन एक्जाम्स में सबसे ज्यादा पूछें जानें वाले विलोंम शब्द को आप के लिए अलग अलग पुराने नए जितने भी एग्जाम हुवे हो चाहें वो रीट हो या पटवारी हो आई ए एस हो या आर ए एस सभी में कहीं न कहीं किसी एक्ज़ाम में पूछे गए हैं और पूछें जाते हैं

विलोंम शब्द किसे कहते हैं -

 कुछ शब्दों के युग्म में ऐसे होते हैं जो परस्पर विरोधी होते हैं. ऐसे युग्म विलोम अथवा विपरीतार्थक कहे जाते हैं. ( विलोम का अर्थ होता है उल्टा। जब किसी शब्द का उल्टा या विपरीत अर्थ दिया जाता है उस शब्द को विलोम शब्द कहते हैं अथार्त एक – दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्दों को विलोम शब्द कहते हैं। इसे विपरीतार्थक शब्द भी कहते हैं। ) जैसे सुख और दुःख परस्पर विरोधी है. हिंदी भाषा के कुछ विपरीतार्थक शब्द युग्मों इस प्रकार है.

विलोंम शब्द सभी परीक्षाओं के लिए बहुत महत्वपूर्ण


अनाथ       

- सनाथ

अवनति      

- उन्नति

अन्तरंग      

- बहिरंग

अल्पज्ञ       

- बहुज्ञ

अल्पायु      

- दीर्घायु

अवनत      

 - उन्नत

अन्तर्द्वन्द्व     

- बहिर्द्वन्द्व

अन्तर्मुखी    

- बहिर्मुखी

अल्प        

- बहु

अपेक्षा       

- उपेक्षा

अग्रज        

- अनुज

अधम        

- उत्तम

अज्ञ          

 - विज्ञ, प्रज्ञ

अगम        

- सुगम

अमृत        

- विष

अलभ्य      

- लभ्य

अरुचि       

- रुचि

अथ          

- इति

अनुग्रह       

- विग्रह

अतिवृष्टि    

- अनावृष्टि

अवनि       

- अम्बर

अनुराग      

 - विराग

अनुकूल     

- प्रतिकूल

आर्द्र         

- शुष्क

आशा        

- निराशा

आस्तिक     

- नास्तिक

आलोक      

- अन्धकार

आय         

- व्यय

अन्त         

 - आदि

अमावस्या    

- पूर्णिमा

अस्त         

- उदय

अनुरक्ति     

- विरक्ति

अमर         

- मर्त्य

अग्नि        

- जल

अपमान      

- सम्मान

अति         

- अल्प

अन्धकार    

- प्रकाश

अल्पसंख्यक

- बहुसंख्यक

आधुनिक    

- प्राचीन

आविर्भाव    

 - तिरोभाव

आगामी      

 - विगत

आचार       

 - अनाचार

आत्मा       

- परमात्मा

आदान       

 - प्रदान

आयात       

- निर्यात

आकाश      

- पाताल

आग्रह        

- अनाग्रह

आकीर्ण      

- विकीर्ण

आकर्षण     

- विकर्षण

आद्य         

- अन्त्य

आसक्त    

  - अनासक्त

आजादी      

 - गुलामी

इहलोक      

 - परलोक

इष्ट         

  - अनिष्ट

ईश्वर       

  - जीव

उपसर्ग      

  - प्रत्यय

उन्मूलन     

 - रोपण

उदार         

- कृपण

उत्कृष्ट      

 - निकृष्ट

उपयोग       

 - दुरुपयोग

इच्छा        

 - अनिच्छा

ईद           

- मुहर्रम

उपकार      

- अपकार

उत्कर्ष       

 - उपकर्ष

उदात्त        

 - अनुदात्त

उत्साह       

- निरुत्साह,अनुत्साह

उत्तम        

- अधम

उद्यमी        

- निरुद्यम

उपयुक्त      

- अनुपयुक्त

उच्च         

- निम्न

उत्तीर्ण       

- अनुत्तीर्ण

उद्धत        

 - विनीत

उदयाचल    

- अस्ताचल

उत्तरायण    

- दक्षिणायन

एकतन्त्र      

 - बहुतन्त्र

एड़ी          

- चोटी

ऐतिहासिक   

-  अनैतिहासिक

उत्थान       

- पतन

उधार        

- नकद

उपरि         

- अधः

उग्र           

- सौम्य

एकता        

- अनेकता

एकत्र        

- विकीर्ण

ऐश्वर्य       

- अनैश्वर्य

एकेश्वरवाद 

- बहुदेववाद

कीर्ति         

- अपकीर्ति

कुरूप        

- सुरूप

करुण        

- निष्ठुर

क्रय          

- विक्रय

कायर        

- निडर

कटु          

- मधु

क्रूर          

- अक्रूर

कृत्रिम       

- प्रकृत

कर्मण्य      

- अकर्मण्य

कोप         

- कृपा

कठोर, कर्कश

- कोमल

कृष्ण        

- शुक्ल, श्वेत

कृतज्ञ        

- कृतघ्न

कनिष्ठ      

- ज्येष्ठ

कर्म          

- निष्कर्म, अकर्म

कपटी        

- निष्कपट

कुटिल       

- सरल

क्रोध         

- क्षमा

कृपण        

- दाता

खेद          

- प्रसन्नता

गणतन्त्र      

- राजतन्त्र

गुरु           

- लघु

गुप्त          

- प्रकट

ग्रस्त         

- मुक्त

ग्राह्य         

- त्याज्य

गगन         

 - पृथ्वी

गरल         

- सुधा

गीला         

- सूखा

गौरव         

 - लाघव

गृहस्थ       

- संन्यासी

गत           

 - आगत

गुण          

- दोष

गमन         

- आगमन

घात          

 - प्रतिघात

घरेलू         

- बाहरी, वन्य

चाह          

 - अनचाह

चिरंतन       

- नश्वर

छाँह          

- धूप

चोर          

- साधु

छली         

- निश्छल

छूत          

- अछूत

जन्म         

 -  मृत्यु, मरण

ज्येष्ठ        

- कनिष्ठ

जागरण      

- निद्रा

जय          

 - पराजय

जड़          

- चेतन

ज्योति        

- तम

जल          

- स्थल

जीवित       

- मृत

जातीय       

- विजातीय

जटिल       

- सरल

जीवन        

 - मरण

जंगम        

- स्थावर

ज्वार         

 - भाटा

जल्द         

 - देर

ताप          

 - शीत

तम           

 - आलोक,ज्योति

तीव्र          

 - मन्द

तुच्छ         

 - महान्

देव           

 - दानव

दुष्ट, दुर्जन  

- सज्जन

देय           

 - अदेय

दीर्घकाय     

-  कृशकाय

धनी          

 - निर्धन

तिमिर        

- प्रकाश

तामसिक     

 - सात्त्विक

तुकान्त       

 - अतुकान्त

तरल         

- ठोस

दिवा         

- रात्रि

दूषित         

 - स्वच्छ

दुर्बल, निर्बल

-  सबल

दक्षिण        

-  वाम, उत्तर

ध्वंस         

- निर्माण

नूतन         

- पुरातन

न्यून         

- अधिक

नश्वर        

- अनश्वर,शाश्वत            

निन्दा        

- स्तुति

नागरिक      

- ग्रामीण

निर्मल        

- मलिन

निरामिष      

- सामिष

निर्लज्ज       

- सलज्ज

निर्दोष        

- सदोष

निर्माण       

- विनाश, ध्वंस

नगर         

- ग्राम

निर्दय        

 - सदय

नैसर्गिक     

- कृत्रिम,अनैसर्गिक

निष्काम      

 - सकाम

निन्द्य        

 - वन्द्य

निरक्षर       

 - साक्षर

पण्डित       

 - मूर्ख

पक्ष          

- विपक्ष

प्रमुख        

 - सामान्य,गौण

प्रलय        

- सृष्टि

प्रारम्भिक    

- अन्तिम

पाश्चात्य     

- पूर्वीय, पौरस्त्य , पौर्वात्य               

प्रशंसा       

- निन्दा

पाप          

- पुण्य

परार्थ         

 - स्वार्थ

पुरस्कार      

- दण्ड,तिरस्कार             

पूर्ववर्ती       

-  परवर्ती,  उत्तरवर्ती

परतन्त्र       

- स्वतन्त्र

परमार्थ       

- स्वार्थ

परुष         

- कोमल

प्रधान        

- गौण

प्रवृत्ति        

- निवृत्ति

प्राचीन       

- नवीन,अर्वाचीन

प्रत्यक्ष        

- परोक्ष

प्राकृतिक     

- कृत्रिम,विकृत,अप्राकृतिक

पुष्ट          

- क्षीण, अपुष्ट

परिश्रम       

- विश्राम

पूर्व           

- उत्तर, अपर,  पश्चिम

पूर्णता        

- अपूर्णता

प्रयोग        

- अप्रयोग

बन्धन       

- मुक्ति, मोक्ष

बाह्य         

 - अभ्यन्तर

बहिरंग       

- अन्तरंग

बलवान्      

- बलहीन

बाढ़          

 - सूखा

भूत          

- भविष्य

भोगी         

 - योगी

बर्बर         

 - सभ्य

भौतिक       

 - आध्यात्मिक

भद्र          

- अभद्र

मानव        

 - दानव

मूक          

 - वाचाल,  मुखर

मृदुल        

- कठोर

मुख          

 - पृष्ठ,प्रतिमुख

महात्मा       

 - दुरात्मा

मिलन        

 - विरह

मृत           

- जीवित

मुनाफा       

- नुकसान

योग          

- वियोग

रक्षक        

- भक्षक

रत           

 - विरत

रागी          

 - विरागी

रचना        

 - ध्वंस

रूपवान्      

 - कुरूप

रिक्त, अपूर्ण

-  पूर्ण

लघु          

 - गुरु, दीर्घ, महत्

लौकिक      

- अलौकिक

लिप्त         

- निर्लिप्त,अलिप्त 

लुप्त         

- व्यक्त

विवाद        

- निर्विवाद 

विशिष्ट      

- साधारण,  सामान्य 

विजय        

 - पराजय

विस्तृत       

- संक्षिप्त

विशेष        

- सामान्य

वसन्त       

- पतझड़

बहिष्कार     

- स्वीकार,  अंगीकार

वृद्धि         

- हास 

विधवा       

- सधवा

विमुख       

- सम्मुख,उन्मुख

वैतनिक      

- अवैतनिक

विशालकाय  

-  क्षीणकाय,  लघुकाय

वीर          

- कायर

वृहत्, महत्  

- लघु, क्षुद्र

व्यस्त        

-  अकर्मण्य,अव्यस्त

व्यावहारिक  

-  अव्यावहारिक

विपत्ति       

- सम्पत्ति

वृष्टि         

- अनावृष्टि

विपद्        

- सम्पद्

वक्र          

- सरल, ऋजु

वियोग, विरह

- मिलन

सम          

- विषम

सजीव       

- निर्जीव,अजीव

सफल       

-  विफल,असफल,   निष्फल

सरल        

- कुटिल, वक्र,कठिन

सजल       

- निर्जल

स्वजाति      

- विजाति

सम्मुख      

- विमुख

सार्थक       

- निरर्थक

सकर्म        

- निष्कर्म

सुकर्म        

-  कुकर्म,  दुष्कर्म

सगुण        

- निर्गुण

सबल        

- दुर्बल, अबल

सनाथ       

- अनाथ

सहयोगी      

- प्रतियोगी

स्वतन्त्रता    

- परतन्त्रता

संयोग        

- वियोग

सम्मान      

- अपमान

सकाम       

- निष्काम

साकार       

- निराकार

सुगन्ध       

- दुर्गन्ध

सुलभ        

- दुर्लभ

सुपथ        

- कुपथ

स्तुति         

 - निन्दा

स्मरण       

- विस्मरण

सशंक       

 - निश्शंक

सन्तोष       

 - असन्तोष

सुधा         

 - गरल, विष,हलाहल

संकल्प      

 - विकल्प

संन्यासी      

 - गृहस्थ

स्वधर्म       

 - विधर्म, परधर्म

समष्टि       

 - व्यष्टि

संघटन      

- विघटन

साक्षर        

 - निरक्षर

सद्वृत्त        

 - दुर्वृत्त

समूल        

 - निर्मूल

सत्कर्म       

 - दुष्कर्म

सुमति        

 - दुष्कर्म

सुमति        

 - कुमति

संकीर्ण       

 - विस्तीर्ण

सदाशय      

 - दुराशय

सुकृति       

-  कुकृति,दुष्कृति

समास       

- व्यास

स्वल्पायु     

 - चिरायु

सुसंगति      

 - कुसंगति

सुपरिणाम    

 - दुष्परिणाम

सौभाग्य      

 - दुर्भाग्य

सखा         

 - शत्रु

सौम्य        

- उग्र, असौम्य

सुगम        

- दुर्गम

सुशील       

- दुःशील

स्थूल        

 - सूक्ष्म

सुनाम        

 - दुर्नाम

स्वामी        

 - सेवक

सृष्टि         

 - प्रलय, संहार

सन्धि        

- विग्रह

स्थिर         

 - चंचल,अस्थिर

सबाध       

- निर्बाध

स्वार्थ        

 - निः स्वार्थ,परमार्थ

सत्कार       

- तिरस्कार

सापेक्ष        

- निरपेक्ष

सक्षम        

- अक्षम

सादर        

- निरादर

सलज्ज       

 - निर्लज्ज

सदय        

- निर्दय

स्वप्न        

 - जागरण

संकोच       

 - असंकोच,  प्रसार

सभ्य         

 - असभ्य, बर्बर

सुदूर         

 - सन्निकट,अदूर

सभय        

 - निर्भय, अभय

स्तुत्य        

 - निन्द्य

सुकाल       

 - अकाल,दुष्काल

सविकार     

- निर्विकार

शकुन        

 - अपशकुन

शीत          

 - उष्ण

शुक्ल        

- कृष्ण

श्वेत         

 - श्याम

शासक       

 - शासित

शयन        

- जागरण

शृंखला      

- विशृंखला

श्रव्य         

 - दृश्य

शोषक       

- पोषक

श्लील       

- अश्लील

शान्ति        

 - क्रान्ति,अशान्ति

शुष्क        

- सिक्त

शत्रु          

 - मित्र

श्रीगणेश     

 - इतिश्री

श्रद्धा         

 - घृणा, अश्रद्धा

श्यामा        

 - गौरी

हास          

 - रूदन

हस्व         

 - दीर्घ

हास          

 - वृद्धि

हर्ष           

 - विषाद, शोक

हिंसा         

 - अहिंसा

क्षर           

 - अक्षर

क्षणिक       

 - शाश्वत

क्षम्य         

 - अक्षम्य

क्षुद्र          

 - विराट्,  विशाल,महान्

अघ          

 - अनघ

अभिज्ञ       

- अनभिज्ञ

अर्थ          

 - अनर्थ

अघोष       

- सघोष (घोष)

अग्रज        

- अनुज

अनंत        

- अंत

अनाहूत      

- आहूत

अरुचि       

- सुरुचि

अवशेष      

 - निःशेष

अकर्मक     

 - सकर्मक

अनुनासिक  

- निरनुनासिक

अल्पप्राण    

 - महाप्राण

असीम       

 - ससीम

अर्पण        

 - ग्रहण

अवर (नीचा)  

 - प्रवर

अनिवार्य     

- ऐच्छिक,वैकल्पिक

अतिथि       

 - आतिथेय

अभियुक्त    

 - अभियोगी

अधुनातन    

 - पुरातन/नूतन

असूया       

 - अनसूया

आकाश      

 - पाताल

आर्ष (वैदिक) 

 - अनार्ष

आवृत (ढका हुआ)

- अनावृत

आयात       

-  निर्यात

आग्रह        

- दुराग्रह

आविर्भाव (प्रकट)

- तिरोभाव (लोप)

आविर्भूत     

- तिरोभूत,  तिरोहित

आरूढ़ (सवार)

- अनारूढ़

Post a Comment

2 Comments

Thankyou